Cấu Trúc Xã Hội Ong Mật

Cấu Trúc Xã Hội Ong Mật

Cấu trúc xã hội ong mật là một hệ thống xã hội phức tạp và có tính tập đoàn cao (eusocial), trong đó mỗi cá thể ong có vai trò riêng để đảm bảo sự tồn tại và hoạt động hiệu quả của tổ ong. Tổ chức xã hội này được chia thành ba loại ong chính: ong chúa, ong thợ, và ong đực. Mỗi nhóm có nhiệm vụ cụ thể và không thể thiếu trong việc duy trì sự sống của đàn ong.

Ong mật là sinh vật có tính xã hội cao, sống thành đàn lớn chứa hàng chục nghìn con ong riêng lẻ (có thể lên tới 25.000 – 50.000 con). Những đàn ong này thường được dẫn dắt bởi một con ong chúa duy nhất để quản lý tổ ong. Chúng sống trong các tổ ở hốc cây, kẽ đã, bụi rậm, trong rừng hoặc các thùng nuôi ong mật do người nuôi làm.

Khía cạnh thú vị nhất của cấu trúc xã hội ong mật là cách chúng giao tiếp với nhau. Ong mật sử dụng một hệ thống tín hiệu hóa học và vật lý phức tạp để truyền đạt thông tin về nguồn thức ăn, các mối đe dọa tiềm ẩn và các yếu tố quan trọng khác. Sự giao tiếp này rất cần thiết cho sự tồn tại và thành công của toàn bộ tổ ong.

Ong chúa

• Vai trò chính: Là cá thể duy nhất trong tổ có khả năng sinh sản. Nhiệm vụ chính của ong chúa là đẻ trứng. Mỗi ngày, ong chúa có thể đẻ từ 1.500 đến 2.000 trứng, đảm bảo sự sinh sôi nảy nở của đàn ong.
• Pheromone của ong chúa: Ong chúa tiết ra các pheromone đặc biệt giúp duy trì trật tự và kiểm soát hành vi của các ong thợ. Pheromone này ức chế sự phát triển của cơ quan sinh dục ở ong thợ và ngăn chặn ong thợ đẻ trứng.
• Tuổi thọ: Ong chúa có thể sống từ 2 đến 5 năm, dài hơn nhiều so với ong thợ và ong đực.

Mỗi tổ chỉ có một con ong chúa, nếu trong tổ có nhiều ong chúa thì ong sẽ tách thành tổ mới. Sự chia tách đàn thường diễn ra vào mùa xuân.

Ong thợ

• Giới tính: Ong thợ là những ong cái không có khả năng sinh sản.

Ong thợ chiếm số lượng lớn nhất trong tổ và đảm nhận nhiều vai trò và nhiệm vụ quan trọng:

• Thu thập mật hoa và phấn hoa từ các bông hoa.
• Nuôi dưỡng ấu trùng và chăm sóc ong non bằng cách cung cấp sữa ong chúa (royal jelly) và phấn hoa.
• Ong Xây dựng tổ bằng cách tiết sáp ong từ các tuyến sáp dưới bụng để tạo ra các ngăn ô lăng lục giác chứa mật ong và ấu trùng.
• Bảo vệ tổ bằng cách sử dụng ngòi chích để chống lại kẻ thù, ví dụ như ong bắp cày, hoặc khi tổ bị tấn công.
• Làm vệ sinh tổ và duy trì môi trường sống trong tổ ong sạch sẽ.
• Điều hòa nhiệt độ trong tổ: Ong thợ rung cánh để làm mát tổ khi trời nóng hoặc tụ lại gần nhau để giữ ấm khi trời lạnh.
• Tuổi thọ: Ong thợ có tuổi thọ ngắn hơn ong chúa, thường chỉ từ 4-6 tuần trong mùa hè, nhưng có thể sống lâu hơn vào mùa đông (khoảng 4-6 tháng).

Ong thợ đông nhất, làm đủ mọi việc như lấy mật, nuôi ấu trùng, bảo vệ tổ, thường sống 2 – 6 tháng.

Ong đực

• Giới tính: Ong đực phát triển từ trứng không thụ tinh, chỉ có một bộ nhiễm sắc thể (haploid).
• Vai trò: Nhiệm vụ duy nhất của ong đực là giao phối với ong chúa trong mùa sinh sản. Sau khi giao phối, ong đực thường chết hoặc bị ong thợ đuổi khỏi tổ khi nguồn thức ăn khan hiếm.
• Đặc điểm: Ong đực không có ngòi chích và không tham gia vào việc thu thập mật hoa, xây tổ, hay bảo vệ đàn. Chúng chủ yếu sống dựa vào thức ăn do ong thợ cung cấp.
• Tuổi thọ: Ong đực có tuổi thọ ngắn, thường chết sau khi hoàn thành nhiệm vụ giao phối.

Ong đực to hơn ong thợ, làm nhiệm vụ giao phối với ong chúa mỗi khi ong chúa bay ra. Ong đực thường xuất hiện vào mùa hè và chỉ sống 1 – 2 tháng.

Tìm hiểu về đẳng cấp trong xã hội ong mật

Trong xã hội ong mật, một ít ấu trùng được chọn làm ong chúa và đa số còn lại làm ong thợ. Đó là nghiên cứu vừa được công bố trên chuyên san Journal of Proteome Research.

Chỉ có một ong chúa trong một đàn ong và nó phát triển từ ấu trùng được nuôi bằng sữa ong chúa. Các ấu trùng còn lại phát triển thành những ong thợ đực và cái.

Mặc dù ong chúa và ong thợ có các gen ong mật gần giống nhau, số phận của chúng có thể khác nhau rất nhiều.

Theo tiến sĩ Jianke Li và cộng sự, ong chúa thường có kích thước lớn và chuyên về sinh sản, trong khi các ong thợ nhỏ tham gia vào những hoạt động nhằm bảo vệ đàn của mình. Ong chúa sống 1 – 2 năm còn ong thợ chỉ tồn tại không quá 6-7 tuần. Để thu thập thêm thông tin, các nhà khoa học đã xem xét những protein bên trong các tế bào của ấu trùng được trù định trở thành ong chúa và ong thợ.

Họ phát hiện có những khác biệt quan trọng vào giai đoạn đầu đời, trong hoạt động của protein ở các ty lạp thể, tức những cấu trúc tạo năng lượng cho tế bào. Các khác biệt này bao gồm những thay đổi về số lượng protein được sản sinh trong tế bào và hoạt động của chúng. Ở ấu trùng ong chúa, các protein linh hoạt hơn nhiều so với ong thợ. Theo các nhà nghiên cứu, điều này cho thấy các protein có những hoạt động tăng cường sự chuyển hóa có vai trò quan trọng trong quá trình xác định đẳng cấp.

Trước đó, nghiên cứu của ông Masaki Kamakura, chuyên gia côn trùng học thuộc Trung tâm Nghiên cứu Công nghệ Sinh học ở Toyoma (Nhật Bản) đã xác định một protein có tên gọi royalactin là tác nhân chính trong việc tách bạch ấu trùng ong mật để đảm nhận vai trò ong chúa.

Cấu trúc xã hội ong mật trong sự phân chia lao động theo độ tuổi của ong thợ

• Ong thợ non (0-2 tuần tuổi): Đảm nhận các nhiệm vụ trong tổ như vệ sinh tổ, cho ấu trùng ăn, và tiết sáp để xây tổ.
• Ong thợ trung niên (2-4 tuần tuổi): Thực hiện các nhiệm vụ bảo vệ tổ và điều hòa nhiệt độ. Một số cá thể chuyển sang việc chăm sóc ong chúa.
• Ong thợ già (hơn 4 tuần tuổi): Khi đến tuổi trưởng thành, ong thợ bắt đầu rời tổ để thu thập mật hoa, phấn hoa và nước. Đây là nhiệm vụ nguy hiểm, do đó, ong thợ thường không sống quá lâu sau khi bắt đầu công việc này.

Pheromone và sự giao tiếp

Pheromone ong mật đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp giữa các cá thể ong trong đàn. Pheromone từ ong chúa không chỉ giúp kiểm soát hành vi sinh sản mà còn giúp điều chỉnh các hành vi khác như bảo vệ tổ, tìm kiếm thức ăn, và quyết định di cư. Khi một ong thợ phát hiện nguy hiểm, nó sẽ tiết ra pheromone cảnh báo để thu hút các ong thợ khác tới bảo vệ tổ.

Hành vi của ong mật

Cuối cùng, để thực sự hiểu được sinh học của ong mật, điều quan trọng là phải khám phá các mô hình hành vi của chúng. Ong mật tham gia vào nhiều hành vi khác nhau, nhiều hành vi trong số đó rất quan trọng đối với sự sống còn của chúng.

• Ong mật thể hiện nhiều hành vi hấp dẫn chỉ có ở loài của chúng. Một trong những hành vi nổi tiếng nhất của ong mật là ngôn ngữ khiêu vũ của chúng. Những con ong thợ thực hiện các điệu nhảy để thông báo vị trí nguồn thức ăn cho những con ong thợ khác. Điệu nhảy bao gồm một loạt các chuyển động chỉ hướng và khoảng cách của nguồn thức ăn.
• Vũ điệu lắc lư là một ví dụ nổi tiếng về giao tiếp của ong mật, mà ong thợ sử dụng để thông báo cho những con ong khác về vị trí của nguồn thức ăn. Bằng cách nhảy múa, những con ong chỉ ra khoảng cách và hướng của nguồn thức ăn.
• Một trong những hành vi quan trọng nhất của ong mật là khả năng tìm kiếm thức ăn. Ong mật cực kỳ giỏi trong việc tìm kiếm và thu thập mật hoa cũng như phấn hoa từ hoa và chúng thường di chuyển quãng đường rất xa để tìm kiếm thức ăn. Hành vi kiếm ăn này rất cần thiết cho sự tồn tại của toàn bộ đàn ong, vì ong mật dựa vào những nguồn thức ăn này để nuôi sống bản thân và con non.
• Một hành vi quan trọng khác của ong mật là khả năng điều hòa nhiệt độ trong tổ của chúng. Ong mật có thể duy trì nhiệt độ ổn định trong tổ, điều này rất quan trọng cho sự sống sót của ong con. Chúng đạt được điều này bằng cách quạt đôi cánh của mình để lưu thông không khí và điều chỉnh nhiệt độ.

Hành vi của ong mật có thể có tác động đáng kể đến sức mạnh và sức khỏe của đàn ong. Ví dụ, nếu ong mật không thể giao tiếp hiệu quả hoặc làm việc cùng nhau, điều đó có thể dẫn đến việc đàn ong bị suy yếu, dễ bị bệnh tật và động vật ăn thịt hơn.

Tương tự, nếu ong mật không thể tự tổ chức một cách hiệu quả, điều đó có thể dẫn đến tình trạng thiếu thức ăn hoặc tài nguyên trong tổ, điều này cũng có thể làm suy yếu đàn ong. Vì vậy, hiểu rõ hành vi của ong mật là điều cần thiết đối với người nuôi ong và bất kỳ ai quan tâm đến việc duy trì quần thể ong mật khỏe mạnh.

Hiện tượng chia đàn

Khi tổ ong trở nên đông đúc hoặc khi ong chúa yếu đi, đàn ong có thể chia đàn để tìm nơi ở mới. Một ong chúa mới được nuôi dưỡng từ ấu trùng và khi trưởng thành, ong chúa cũ sẽ rời tổ cùng với một phần của đàn để lập tổ mới. Hiện tượng này giúp mở rộng số lượng đàn ong và duy trì sự phát triển của quần thể ong mật.

Kết luận

Cấu trúc xã hội của ong mật là một hệ thống phức tạp với sự phân chia vai trò rõ ràng giữa các cá thể. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa ong chúa, ong thợ, và ong đực đảm bảo cho tổ ong phát triển ổn định, duy trì sự sống và thực hiện các nhiệm vụ quan trọng trong hệ sinh thái như thụ phấn cho cây trồng và sản xuất mật ong.

Hành vi của ong mật là một chủ đề hấp dẫn và phức tạp, có ý nghĩa quan trọng đối với sức khỏe và sức mạnh của đàn ong mật. Bằng cách hiểu cách ong mật giao tiếp, tự tổ chức và làm việc cùng nhau, chúng ta có thể thực hiện các bước để hỗ trợ quần thể ong mật khỏe mạnh và đảm bảo sự tồn tại liên tục của những loài thụ phấn quan trọng này.

Tác giả: Ong Mật Golden Bee