Ong mật là một trong những loài côn trùng quan trọng nhất trên Trái Đất, không chỉ vì chúng tạo ra mật ong mà còn vì chúng đóng vai trò rất lớn trong việc thụ phấn cho các loài thực vật.

Ong mật, thuộc họ Apidae, và chi Apis, đã tồn tại trên Trái Đất hàng triệu năm. Các nghiên cứu về hóa thạch và di truyền học đã giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về nguồn gốc và sự tiến hóa của loài ong này.

Hóa thạch đầu tiên và các bằng chứng hóa thạch cho thấy loài ong mật đã xuất hiện từ khoảng 100 triệu năm trước, vào thời kỳ kỷ Phấn trắng, cùng thời gian với sự phát triển của các loài thực vật có hoa (Angiosperms).

Hóa thạch ong mật được tìm thấy cho thấy chúng đã tồn tại trong các khu rừng nhiệt đới và cận nhiệt đới từ rất sớm.

Ong mật được cho là đã tiến hóa từ các loài ong cổ đại thuộc họ Crabronidae, vốn là những loài ong săn mồi. Sự tiến hóa từ một loài săn mồi sang loài ăn phấn hoa và mật hoa đã xảy ra khi các loài thực vật có hoa trở nên phổ biến.

Gen của loài ong mật khi được nghiên cứu phát hiện ra rằng, Châu Á chính là nguồn gốc của loài ong mật đầu tiên trên thế giới.

Các nghiên cứu di truyền học chỉ ra rằng ong mật bắt nguồn từ khu vực Đông Nam Á. Từ đây, các loài ong mật dần dần di cư và phân tán ra khắp các khu vực khác trên thế giới, bao gồm châu Âu, châu Phi, và sau đó là Bắc và Nam Mỹ.

Tuy nhiên lại có những giả thuyết khác, một số nhà nghiên cứu cho rằng loài ong mật hiện đại có nguồn gốc từ châu Phi và từ đó di cư đến các khu vực khác như châu Âu và châu Á. Các loài như Apis mellifera (ong mật phương Tây) và Apis cerana (ong mật phương Đông) là hai loài ong mật chính hiện nay được phân bố khắp thế giới.

Hiện nay, có khoảng 7-10 loài ong mật thuộc chi Apis. Trong số này, hai loài phổ biến nhất và được nuôi nhiều nhất là Apis mellifera (ong mật phương Tây) và Apis cerana (ong mật phương Đông).

Apis Mellifera (Ong mật phương Tây)

Apis Cerana (Ong mật phương Đông)

Apis Dorsata (Ong mật khổng lồ)

Apis Florea (Ong mật lùn)

Các loài ong mật đã di cư từ Đông Nam Á sang châu Âu và châu Phi, nơi chúng tiến hóa để thích nghi với các điều kiện khí hậu và môi trường khác nhau.

Ong mật không phải là loài bản địa của châu Mỹ. Chúng được người châu Âu mang đến Bắc và Nam Mỹ vào thế kỷ 17 trong các chuyến hành trình đến Tân Thế giới. Từ đó, ong mật đã nhanh chóng lan rộng và trở thành một phần quan trọng của hệ sinh thái ở châu Mỹ.

Ong mật đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc thụ phấn cho các loài cây trồng và thực vật. Khoảng 75% cây trồng lương thực trên thế giới phụ thuộc vào sự thụ phấn của ong mật và các loài côn trùng khác.

Người Ai Cập cổ đại, người Hy Lạp, người La Mã và nhiều nền văn hóa khác đã biết sử dụng mật ong và ong mật trong y học, tôn giáo và đời sống hàng ngày vào 4000 năm trước.

Danh pháp và phân loại ong mật

Hiện nay, các nhà khoa học và sinh vật học đã khám phá ra hầu hết các loài ong mật trên thế giới và phân loại chúng như sau:

• Họ: Họ là phân loài lớn nhất của ong mật, tất cả các loài ong mật đều là họ Apidae (những loài ong khác thì sẽ thuộc họ khác trong phân loài ong).
• Tông: Tông ám chỉ những nhóm nhỏ trong họ ong mật. Có rất nhiều tông trong một họ và tông của loài ong đi kiếm mật gọi là Tông Apini và chỉ bao gồm các loài ong mật. 
• Chi: Chi là hình thức phân loại của từng giống ong khác nhau. Chẳng hạn như giống ong nội địa gọi là Apis Cerana và ong ngoại gọi là Apis Mellifera. Chi Apis là chi chính trong tông Apini, bao gồm tất cả các loài ong mật có khả năng sản xuất mật ong. 
• Loài: Loài là cách gọi chính xác tên khoa học của con ong đó. Như chúng ta gọi ong Ý, ong Dú, ong Khoái…là tên gọi của chúng. 

Nếu chỉ xét riêng con ong mật thì chỉ có 1 Chi chính là Apis. Còn những loài ong khác không lấy mật thì sẽ được phân loại theo tông khác, ví dụ như Meliponini, Bombini…

Không chỉ vì chúng sản xuất mật ong mà còn vì chúng là một trong những tác nhân thụ phấn chính cho cây cối và thực vật.

Khoảng 75% cây trồng lương thực và hơn 80% thực vật có hoa hoang dã trên toàn cầu phụ thuộc vào các loài thụ phấn, trong đó ong mật chiếm phần lớn.

Sự đa dạng thực vật này là nền tảng cho sự tồn tại của các loài động vật hoang dã khác, bao gồm chim, động vật có vú, dơi và côn trùng. Thực vật không chỉ cung cấp thực phẩm mà còn tạo ra môi trường sống cho nhiều loài.

Sự thụ phấn của ong mật không chỉ giúp các loài thực vật phát triển mà còn góp phần duy trì hệ sinh thái rừng, đồng cỏ, và các môi trường sống khác.

Bằng cách thụ phấn cho thực vật và giúp duy trì sự phát triển của chúng, ong mật đóng vai trò quan trọng trong việc giúp các hệ sinh thái tự nhiên thích ứng với biến đổi khí hậu.

Nhờ quá trình thụ phấn tự nhiên của ong mật, nhiều loại cây trồng có thể sinh trưởng mạnh mẽ hơn, tạo ra quả lớn hơn và chất lượng tốt hơn. Điều này giúp nâng cao sản lượng thực phẩm.

Ong mật giúp duy trì sự đa dạng di truyền của cây trồng bằng cách thực hiện quá trình thụ phấn chéo.

Ong mật tạo ra các sản phẩm như mật ong, sáp ong, keo ong, phấn hoa và sữa ong chúa, tất cả đều có nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Những sản phẩm này có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, và tăng cường hệ miễn dịch.

Tác động của ong mật không chỉ dừng lại ở việc thụ phấn mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh lương thực, kinh tế, và sức khỏe con người.

Ong mật không chỉ là loài vật có vai trò quan trọng trong nông nghiệp và sản xuất mật, mà còn có một vị trí đặc biệt trong lịch sử và văn hóa dân gian của nhiều nền văn minh trên thế giới.

Ong mật trong lịch sử

Ai Cập cổ đại:

Ong mật được người Ai Cập cổ đại tôn kính và coi trọng. Họ sử dụng mật ong không chỉ làm thực phẩm mà còn như một loại dược phẩm và để ướp xác. Ong mật xuất hiện trong các biểu tượng của Ai Cập, và mật ong được xem là món quà của các vị thần. Pharaon Narmer, người thống nhất Ai Cập cổ đại, được biểu tượng bằng một con ong.

Hy Lạp cổ đại:

Trong thần thoại Hy Lạp, mật ong được gọi là “món quà của các vị thần”. Zeus, vị thần tối cao trong thần thoại Hy Lạp, được cho là đã được nuôi dưỡng bằng mật ong khi còn nhỏ. Ong mật cũng xuất hiện trong nhiều câu chuyện thần thoại, đại diện cho sự siêng năng, kiên nhẫn và thông thái.

La Mã cổ đại:

Người La Mã coi mật ong là một món quà quý giá, dùng trong các nghi lễ tôn giáo và y học. Cicerone và Virgil, hai nhà văn nổi tiếng thời La Mã, đã viết nhiều về ong mật và vai trò của chúng trong cuộc sống hàng ngày.

Ong mật trong văn hóa dân gian

Ở Việt Nam chúng ta, trong văn hóa dân gian Việt Nam, ong mật thường được xem là biểu tượng của sự cần cù, chăm chỉ và đoàn kết.

Ông cha ta có câu “Chăm chỉ như ong” để ca ngợi đức tính siêng năng của con người. Ngoài ra, người dân Việt Nam còn tin rằng mật ong có thể chữa bệnh, giúp tăng cường sức khỏe, và là món quà quý để tặng người thân.

Còn bên Trung Quốc, trong văn hóa của họ, ong mật biểu tượng cho sự hòa hợp và giàu có. Trong hệ thống phong thủy, hình ảnh ong mật bay vào nhà được coi là dấu hiệu của sự thịnh vượng và vận may.

Trong nhiều nước Châu Âu thời Trung cổ, mật ong là một trong những thực phẩm chính và được sử dụng để làm rượu mật ong (mead), một loại thức uống lên men từ mật ong. Ở Anh và Pháp, các truyền thuyết về ong mật thường gắn với sự sáng tạo và khôn ngoan. Người ta tin rằng ong mật mang trong mình sự thông thái của vũ trụ.

Ong mật trong tín ngưỡng và nghi lễ

Trong tín ngưỡng, ong mật và mật ong xuất hiện trong nhiều nghi lễ tôn giáo trên khắp thế giới. Trong Cơ Đốc giáo, mật ong được nhắc đến trong Kinh Thánh như một biểu tượng của sự phong phú và ân sủng. “Đất hứa” (Land of Milk and Honey) trong Kinh Thánh được mô tả là nơi mật ong dồi dào, tượng trưng cho cuộc sống sung túc.

Còn trong nghi thức đám cưới ở một số nước Đông Âu, ong mật và mật ong được sử dụng trong các nghi lễ đám cưới. Mật ong thường được tặng cho cô dâu và chú rể để cầu chúc họ một cuộc sống hôn nhân ngọt ngào và hạnh phúc.

Biểu tượng của trí tuệ và sáng tạo

Trong nhiều nền văn hóa, ong mật đại diện cho trí tuệ và sự sáng tạo. Cấu trúc của tổ ong, với hình lục giác hoàn hảo, đã thu hút sự quan tâm và ngưỡng mộ của các nhà toán học, kiến trúc sư và triết gia trong suốt hàng ngàn năm.

Các nhà khoa học cũng lấy cảm hứng từ ong mật để nghiên cứu về hiệu quả lao động và sự hợp tác trong xã hội loài người.

Ong mật trong văn học và nghệ thuật

Trong văn học:

Ong mật xuất hiện trong nhiều tác phẩm văn học, từ thơ ca dân gian đến các bài viết triết học. Nhà thơ nổi tiếng Virgil, trong tác phẩm Georgics, đã ca ngợi sự kỳ diệu của loài ong và tầm quan trọng của chúng đối với nông nghiệp.

Trong nghệ thuật:

Hình ảnh ong mật và tổ ong cũng xuất hiện trong các tác phẩm nghệ thuật của nhiều thời kỳ, từ các bức tranh tường ở Ai Cập cổ đại đến các bức tranh và phù điêu thời kỳ Phục Hưng ở châu Âu.

Ong mật và giá trị cộng đồng

Ong mật là loài sống theo bầy đàn, làm việc chăm chỉ và có hệ thống phân công lao động rõ ràng. Điều này trở thành một biểu tượng của sự đoàn kết, hợp tác và tính tổ chức trong xã hội.

Trong văn hóa dân gian, người ta thường dùng hình ảnh của tổ ong để nói về sức mạnh của tập thể và tầm quan trọng của việc hợp tác để đạt được mục tiêu chung.

Nếu ai nói những thứ nhỏ bé không làm được những điều lớn lao, hãy cho họ biết về con ong mật.

Sự tiến hóa của ong mật là một quá trình dài hàng triệu năm, từ những tổ tiên cổ đại là loài ong săn mồi, đến những loài ong mật hiện đại ngày nay.

Các nhà khoa học cho rằng ong mật tiến hóa từ tổ tiên chung với loài ong bắp cày khoảng 120 triệu năm trước, trong kỷ Phấn trắng. Các loài ong cổ đại này ban đầu là những loài săn mồi, săn côn trùng nhỏ hơn làm thức ăn.

Theo thời gian, các loài ong bắt đầu chuyển đổi từ chế độ ăn săn mồi sang chế độ ăn thực vật, cụ thể là mật hoa và phấn hoa. Sự thay đổi này có liên quan đến sự xuất hiện và phát triển của thực vật có hoa (angiosperms), cung cấp một nguồn thức ăn ổn định hơn so với các loài côn trùng khác.

Khoảng 100 triệu năm trước, ong mật và thực vật có hoa bắt đầu hình thành một mối quan hệ cộng sinh.

Cùng với sự tiến hóa của loài ong, các thực vật có hoa cũng tiến hóa để thu hút ong, phát triển những màu sắc rực rỡ và hương thơm đặc trưng. Kết quả là ong mật trở thành một tác nhân thụ phấn hiệu quả, đảm bảo sự sinh sản và phát triển của thực vật có hoa.

Các loài ong mật thuộc chi Apis được cho là đã tiến hóa từ tổ tiên cổ đại của chúng khoảng 25-40 triệu năm trước. Sự tiến hóa này diễn ra ở các khu rừng nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi điều kiện khí hậu ấm áp và có nhiều loài thực vật có hoa.

Loài ong mật hiện đại đầu tiên được cho là Apis dorsata, còn gọi là ong mật khổng lồ, xuất hiện ở khu vực Đông Nam Á.

Loài Apis mellifera (ong mật phương Tây) tiến hóa từ ong mật châu Á và châu Phi. Đây là loài ong mật quan trọng nhất hiện nay, được con người thuần hóa và nuôi dưỡng để sản xuất mật ong và thụ phấn cho cây trồng.

Ong mật ban đầu phát triển ở Đông Nam Á và châu Phi, nhưng sau đó, chúng bắt đầu di cư và phân tán sang các khu vực khác. Trong quá trình di cư, chúng thích nghi với các môi trường sống khác nhau.

Vào thế kỷ 17, ong mật phương Tây được những người định cư châu Âu mang đến châu Mỹ, nơi chúng trở thành một phần quan trọng của hệ sinh thái nông nghiệp.

Hiện nay có khoảng 7-10 loài ong mật thuộc chi Apis, mỗi loài có những đặc điểm riêng để thích nghi với môi trường sống cụ thể.

Trong quá trình tiến hóa, ong mật đã phát triển những chiến lược để bảo vệ tổ ong, chăm sóc ấu trùng, duy trì sức khỏe đàn ong và tìm kiếm nguồn thức ăn trong các môi trường khác nhau.

Ong mật có một cấu trúc xã hội rất phát triển, gọi là xã hội đàn. Đây là một trong những đặc điểm nổi bật nhất của ong mật và là yếu tố quan trọng trong sự tiến hóa thành công của loài này.

Trước khi sống thành quần thể có tổ chức xã hội, ong mật là loài côn trùng sống đơn lẻ trong các khu rừng già, chỉ đến khi chúng tiến hóa và bắt đầu sống thành đàn thể và phân chia nhiệm vụ khác nhau để duy trì và phát triển tổ ong, đó chính là loài ong mật mà chúng ta đang thấy ngày nay.

Ong mật có hệ thống phân công lao động phức tạp. Hành vi này đảm bảo sự sống còn và phát triển của cả đàn ong.

Sự tiến hóa của ong mật là một quá trình dài và phức tạp, từ những loài côn trùng cổ đại đến những loài ong mật hiện đại như ngày nay.

Ong mật có sự phân bố rộng rãi trên toàn thế giới, ngoại trừ một số vùng cực lạnh như Nam Cực và các sa mạc khô hạn.

Châu Á

Châu Phi

Châu Âu

Châu Mỹ

Châu Đại Dương

Sự phân bố của ong mật bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm khí hậu, môi trường sống, và sự can thiệp của con người.

• Khí hậu: Ong mật thích nghi tốt nhất ở những vùng khí hậu ôn đới, nhiệt đới và cận nhiệt đới.
• Nguồn thức ăn: Ong mật cần nguồn thức ăn dồi dào từ hoa và phấn hoa để duy trì đàn ong. Vì vậy, chúng thường phân bố ở những khu vực có nhiều cây cối, thực vật có hoa.

Con người đã tạo ra những môi trường lý tưởng cho ong mật bằng cách trồng các loại cây lấy mật, vườn cây ăn quả và hoa màu, điều này góp phần mở rộng sự phân bố của ong mật trên toàn cầu.

Nhiều loài ong mật đã được con người di cư đến các vùng mới để phục vụ sản xuất nông nghiệp, điều này làm gia tăng sự phân bố của chúng ở những khu vực khác.

Sự phân bố của chúng chủ yếu tập trung ở các khu vực có khí hậu ôn đới và nhiệt đới, nơi chúng có thể tìm thấy nguồn thức ăn dồi dào từ các loài thực vật có hoa.

Lịch sử nuôi ong mật là một câu chuyện lâu đời, bắt nguồn từ hàng nghìn năm trước, khi con người bắt đầu nhận ra giá trị dinh dưỡng và y học của mật ong. Dưới đây là cái nhìn tổng quan về sự phát triển của nghề nuôi ong mật từ cổ đại đến hiện đại.

1. Thời kỳ tiền sử

Săn mật tự nhiên: Trước khi con người biết cách nuôi ong, họ săn mật từ các tổ ong hoang dã. Các bức vẽ trong hang động từ thời kỳ đồ đá, khoảng 8.000 năm trước Công nguyên, ở Hang Nhện (Cueva de la Araña) tại Tây Ban Nha, đã mô tả cảnh con người leo lên cao để thu mật ong từ các tổ ong hoang. Đây là một trong những bằng chứng sớm nhất cho thấy con người đã biết cách khai thác mật ong từ tự nhiên.

2. Ai Cập cổ đại

Nghề nuôi ong sơ khai: Ai Cập cổ đại là một trong những nền văn minh đầu tiên biết cách nuôi ong có tổ chức. Người Ai Cập nuôi ong trong các tổ ong bằng đất sét hoặc rơm. Các bức tường chạm khắc trong các ngôi mộ từ năm 2.400 TCN đã mô tả nghề nuôi ong và quy trình thu mật. Mật ong được coi là “thực phẩm của các vị thần” và thường được dùng làm cống phẩm trong các nghi lễ tôn giáo, cũng như trong việc ướp xác.
Sử dụng mật ong trong y học: Mật ong được sử dụng rộng rãi trong y học Ai Cập để chữa lành vết thương và bệnh tật nhờ vào đặc tính kháng khuẩn.

3. Hy Lạp và La Mã cổ đại

Thần thoại và tri thức: Trong thần thoại Hy Lạp, mật ong là một món quà từ các vị thần, và ong mật được thần Zeus chăm sóc khi ông còn là một đứa trẻ. Người Hy Lạp và La Mã đã sử dụng mật ong trong ẩm thực, y học và sản xuất rượu mật ong (mead), một loại thức uống phổ biến trong thời kỳ này.
Kỹ thuật nuôi ong: Người La Mã đã phát triển các kỹ thuật nuôi ong tiên tiến hơn, bao gồm việc sử dụng các tổ ong làm từ gỗ và đất sét. Nhà văn La Mã Virgil trong tác phẩm Georgics đã mô tả chi tiết về quy trình nuôi ong trong thời kỳ này.

4. Thời Trung Cổ

Rượu mật ong (Mead): Ở châu Âu thời Trung Cổ, mật ong là nguồn cung cấp đường chính trước khi đường mía trở nên phổ biến. Mật ong cũng được sử dụng để sản xuất mead, một loại rượu lên men từ mật ong, rất được ưa chuộng.
Tôn giáo và tín ngưỡng: Ong mật có vai trò đặc biệt trong nhiều tôn giáo và tín ngưỡng thời Trung Cổ. Chẳng hạn, trong Cơ Đốc giáo, mật ong và ong được nhắc đến trong Kinh Thánh và được coi là biểu tượng của sự trong sạch và ân sủng của Chúa.

5. Thời kỳ Phục Hưng và Cận Đại

Phát minh tổ ong có khung: Một bước đột phá quan trọng trong nghề nuôi ong đến vào năm 1852, khi linh mục người Mỹ Lorenzo Lorraine Langstroth phát minh ra tổ ong có khung di động. Tổ ong Langstroth cho phép ong xây dựng các khung sáp một cách tự nhiên và dễ dàng tháo rời để thu hoạch mật mà không làm tổn hại đến ong. Phát minh này mở ra kỷ nguyên mới cho nghề nuôi ong hiện đại.
Thương mại hóa mật ong: Trong thời kỳ này, nuôi ong bắt đầu phát triển thành một ngành công nghiệp thực sự với việc xuất hiện của các trang trại nuôi ong quy mô lớn và sự tăng cường giao thương mật ong trên toàn cầu.

6. Thời kỳ hiện đại

Phát triển kỹ thuật nuôi ong: Công nghệ và kỹ thuật nuôi ong hiện đại tiếp tục phát triển với việc sử dụng các thiết bị quay mật ong ly tâm, giúp tăng năng suất mà không làm tổn thương đàn ong. Các phương pháp nhân giống ong cũng được phát triển để tăng cường sản lượng mật và khả năng kháng bệnh của ong.
Vấn đề về thuốc trừ sâu và biến đổi khí hậu: Tuy nhiên, trong thế kỷ 20 và 21, nghề nuôi ong đã phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Sự lạm dụng thuốc trừ sâu, như neonicotinoid, và biến đổi khí hậu đã dẫn đến sự suy giảm số lượng lớn các đàn ong mật trên toàn cầu, gây ra hiện tượng Sụp Đổ Đàn Ong (Colony Collapse Disorder – CCD).
Nuôi ong đô thị: Gần đây, phong trào nuôi ong ở đô thị đã phát triển mạnh mẽ ở các thành phố trên toàn thế giới. Nuôi ong trong các khu vườn đô thị và trên mái nhà đã trở thành một xu hướng giúp bảo vệ loài ong và tăng cường nhận thức về vai trò quan trọng của chúng trong việc thụ phấn.

7. Tình hình nuôi ong ở Việt Nam

Truyền thống lâu đời: Ở Việt Nam, nghề nuôi ong cũng có lịch sử lâu đời, đặc biệt là ở các vùng có nhiều cây cối và hoa dại như Tây Nguyên và miền núi phía Bắc. Người dân Việt Nam từ lâu đã biết tận dụng các loài ong bản địa như ong ruồi và ong khoái để lấy mật.
Phát triển công nghiệp nuôi ong: Trong những thập kỷ gần đây, nghề nuôi ong ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ với sự gia tăng về số lượng đàn ong và sản lượng mật ong xuất khẩu. Các giống ong ngoại như Apis mellifera đã được du nhập để tăng năng suất mật. Các vùng như cao nguyên Lâm Đồng, Đắk Lắk, và đồng bằng sông Cửu Long trở thành những khu vực trọng điểm của nghề nuôi ong mật.

8. Tương lai của nghề nuôi ong

Ý thức bảo vệ ong: Trong bối cảnh sự suy giảm quần thể ong do thuốc trừ sâu và biến đổi khí hậu, việc bảo tồn ong mật và phát triển bền vững nghề nuôi ong đang trở thành một vấn đề cấp bách. Các sáng kiến nhằm giảm thiểu tác động của thuốc trừ sâu và khuyến khích việc trồng thêm hoa và cây cối để tạo môi trường sống cho ong đang được triển khai.
Ứng dụng công nghệ: Công nghệ hiện đại như cảm biến và trí tuệ nhân tạo (AI) đã được áp dụng vào quản lý đàn ong, giúp theo dõi sức khỏe của đàn ong và tối ưu hóa quy trình thu mật.

Tóm lại

Lịch sử nuôi ong mật kéo dài qua nhiều thiên niên kỷ, từ thời kỳ săn mật tự nhiên cho đến việc phát triển ngành công nghiệp nuôi ong hiện đại. Qua thời gian, con người đã học cách hợp tác và tận dụng loài ong mật để không chỉ sản xuất mật mà còn duy trì sự sống và sự đa dạng sinh học của môi trường.

Trên thế giới có rất nhiều loài ong, trong đó phần lớn là ong mật. Chúng được biết có nguồn gốc từ Châu Á với con ong nhỏ, màu sẫm và sống trong rừng nguyên sinh.

Có đến hơn 20.000 (hơn hai mươi nghìn) giống ong trên thế giới, bao gồm các loài ong mật, ong vò vẽ, ong cắt lá, ong nghệ, ong bầu và nhiều loài ong khác.

Một nữa trong số đó là ong mật và được phân loại ra làm 5 họ và nhiều chi khác nhau, bao gồm:

5 họ ong mật phổ biến

Họ Apidae

Apidae là họ ong lớn, bao gồm các loài ong mật (chi Apis), ong nghệ (chi Bombus), và các loài ong thợ hồ (ong đơn độc). Họ này có vai trò rất quan trọng trong việc thụ phấn, đặc biệt là ong mật, loài sản xuất mật ong.

Họ Megachilidae

Megachilidae là họ ong đơn độc nổi tiếng với loài ong thợ mộc và ong lá cắt. Các loài trong họ này thường xây tổ bằng các mảnh lá hoặc gỗ, và chúng cũng tham gia thụ phấn quan trọng.

Họ Halictidae

Halictidae, còn được gọi là ong mồ hôi (sweat bees), là một họ ong đa dạng với nhiều loài ong nhỏ. Một số loài có màu xanh óng ánh. Chúng thường bị thu hút bởi mồ hôi người và đóng vai trò thụ phấn cho nhiều loại cây trồng.

Họ Andrenidae

Andrenidae là một họ ong đơn độc, thường gọi là ong đào đất vì chúng thường xây tổ dưới mặt đất. Loài này hoạt động chủ yếu vào mùa xuân và là loài thụ phấn quan trọng cho nhiều loài cây.

Họ Colletidae

Colletidae bao gồm các loài ong keo hoặc ong màng, vì chúng thường sử dụng một lớp màng mỏng để lót tổ của mình. Chúng là những loài ong đơn độc và cũng tham gia thụ phấn.

---

Ong mật được thuần hóa từ hàng ngàn năm trước, trong nhiều lăng mộ ở ai cập người ta đã phát hiện nhiều di tích về mật ong được sử dụng từ thời Ai Cập cổ đại.

Trước đây, ong mật ong mật không sống theo tổ chức xã hội, chúng sống và phát triển duy nhất một cá thể. Qua hàng trăm năm, ong mật đã phát triển cho mình tổ chức xã hội và đàn ong theo nhu cầu và thích nghi với môi trường xung quanh.

Trên thế giới, có rất nhiều loài ong mật, nhưng phổ biến nhất vẫn là ong mật Châu Á. 8 trong 9 loài ong mật được phát hiện là có nguồn gốc ở châu Á vì khí hậu ấm áp, dễ tồn tại với loài ong mật.

Những giống ong mật cho năng suất cao

Ong mật phương Tây, hay còn gọi là Apis Mellifera là một giống ong tiêu chuẩn để nuôi ong lấy mật vì chúng có thân hình to lớn và khả năng thích nghi tốt với khí hậu.

Ong mật Mellifera

Về nguồn gốc, ong Ý (Apis Mellifera) là giống ong được nuôi nhiều nhất trên thế giới. Đây là giống ong hiền lành, dễ thuần hóa và chăm chỉ và sản lượng lẫn chất lượng mật ong rất cao.

Ong mật carniolan

Ngày nay, ong mật được nuôi và chăm sóc rộng rãi trên thế giới ngoại trừ nam cực. Chúng là một tổ chức xã hội chặt chẽ và vô cùng kỉ luật.

Con ong mật là một phần của hệ sinh thái tự nhiên và của nhiều nền văn hóa khác nhau. Ở nhiều quốc gia, ong mật được coi là một phần của tự nhiên và nuôi ong mật là một sở thích khá phổ biến.

Sau này, với sự phát triển của khoa học. Ong mật được lai tạo với nhiều bộ gen khác nhau nhưng mục đích chính là tạo ra một loài ong vượt trội để nuôi và khai thác mật ong.

Về nguồn gốc, ong Ý được nuôi nhiều nhất và lâu đời nhất ở các nước châu Âu và Nga, cũng như các nước châu Mỹ.

Ở Việt Nam, giống ong Ý được du nhập từ những năm 1970 và đã thuần hoá, thích nghi dần với khí hậu Việt Nam.

Truyền thống nuôi ong Ý ở Việt Nam có từ thời Pháp thuộc, khi người Pháp và sau đó là người Trung Quốc du nhập giống ong này vào Việt Nam. Hiện nay, giống ong này có tới hơn 7000 đàn tại Việt Nam và đóng vai trò quan trọng trong ngành sản xuất và xuất khẩu mật ong của đất nước​​.

Đa dạng sinh học của loài ong là yếu tố then chốt cho sự tồn tại của nhiều hệ sinh thái trên Trái Đất.

Ở Việt Nam, có một số giống ong mật phổ biến được nuôi dưỡng để lấy mật và thụ phấn. Các giống ong này có sự thích nghi tốt với điều kiện khí hậu nhiệt đới và môi trường tự nhiên của Việt Nam.

Ong Mật Phương Đông (Apis cerana)

Ong mật phương Đông, hay còn gọi là ong nội, là giống ong bản địa của Việt Nam và nhiều nước châu Á. Chúng có kích thước nhỏ hơn ong mật phương Tây, nhưng có khả năng chịu đựng tốt trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt, nhất là những vùng núi và vùng sâu vùng xa.

Ong Mật Phương Tây (Apis mellifera)

Ong mật phương Tây, hay còn gọi là ong ngoại, được du nhập vào Việt Nam từ châu Âu và hiện đang được nuôi nhiều ở các trang trại ong mật lớn. Loài này có kích thước lớn hơn ong mật phương Đông và có khả năng sản xuất mật cao hơn, do đó thường được nuôi thương mại để cung cấp mật ong cho thị trường.

Ong Khoái (Apis dorsata)

Ong khoái là loài ong mật hoang dã lớn nhất ở Việt Nam. Chúng thường làm tổ lớn trên các cành cây cao hoặc vách đá. Loài này không được nuôi như ong mật phương Đông hay phương Tây mà chủ yếu khai thác mật từ các tổ ong hoang dã.

Ong Ruồi (Apis florea)

Ong ruồi là loài ong mật nhỏ, chủ yếu sống hoang dã và không được nuôi rộng rãi. Chúng làm tổ nhỏ trên các cành cây thấp hoặc trong bụi rậm. Ong ruồi có khả năng tự bảo vệ tốt và thích nghi với các môi trường khắc nghiệt.

Tại Việt Nam, các giống ong mật phổ biến bao gồm ong mật phương Đông (Apis cerana) và ong mật phương Tây (Apis mellifera)

Trong khi ong mật phương Đông thích nghi tốt với điều kiện tự nhiên và được nuôi nhiều ở các khu vực núi cao, thì ong mật phương Tây lại có sản lượng mật cao hơn và được nuôi phổ biến tại các trang trại lớn để phục vụ nhu cầu thị trường.

Ngoài ra, ong khoái và ong ruồi là hai loài ong hoang dã, sản xuất ra mật ong quý hiếm, mặc dù khó nuôi và khai thác hơn.

Mật ong, là một chất lỏng màu vàng, tùy theo loài hoa sẽ cho ra loại mật khác nhau nhưng chung quy lại chúng đều là mật hoa được thu thập từ nhụy hoa và được con ong chế biến thành mật ong.

Mật ong là kết quả cuối cùng của mật hoa, được ong mật thu thập và chế biến trong dạ dày của chúng. Quá trình này được xử lý khi mật hoa kết hợp cùng enzym có trong dạ dày ong và tạo ra mật ong mà chúng ta sử dụng ngày nay.

Nhưng không chỉ một con ong mà có thể tạo ra mật ong. Khi con ong mang mật về tổ, chúng sẽ truyền lại mật hoa từ dạ dày của nó sang con ong khác. Quy trình cứ lặp đi lặp lại từ con này sang con khác để giảm lượng nước có trong mật và chuyển hóa đường trong mật hoa thành đường glucozo và fructozo. Một loại đường đơn giản và tốt cho sức khỏe con người.

Cuối cùng, chúng đưa mật hoa vào các ô lăng trong tổ ong, đậy kín nắp và bắt đầu quạt cánh để làm bay hơi nước đi, chỉ còn lại mật ong chín đều và đặc quánh. Gọi là mật ong nguyên chất.

Mật ong khi chín và nguyên chất sẽ chứa đầy đủ những vitamin, khoáng chất, chất chống oxi hóa và axit amin. Lúc này mật ong đã có thể thu hoạch và sử dụng.

Mật ong thường được sử dụng như một loại gia vị thay thế đường trong những món ăn hàng ngày, bồi bổ sức khỏe, bổ sung năng lượng và làm đẹp.

Đặc biệt, trong mật ong thiên nhiên còn có tính kháng khuẩn và kháng viêm, giúp điều trị ho và bệnh liên quan đến hô hấp, dạ dày và làm lành viết thương.

Với người Việt Nam, chúng ta đã quá quen thuộc với mật ong và được sử dụng thường xuyên như một bài thuốc y học dân gian để điều trị bệnh trong cơ thể.

Mật ong từ giống ong Ý (Apis Mellifera) được cho là có chất lượng tốt trên thế giới vì một số lý do sau:

• Ong ý là loài thích nghi tốt và chăm chỉ, vì thế chúng có thể thu thập nhiều loại mật hoa cùng lúc, điều này giúp tăng sự đa dạng và hương vị của mật ong.
• Thứ hai là năng suất rất cao. Con ong ý thường có thân hình to lớn hơn so với những loài ong bản địa khác. Điều này giúp cho năng suất khai thác mật ong rất cao đối với người nuôi ong lấy mật.
• Thứ ba là chất lượng mật ong. Mật ong được làm từ con ong ý có thành phần dinh dưỡng cao hơn nhờ dạ dày của ong ý tiết ra nhiều enzym và khoáng chất. Giúp mật ong từ con ong Ý trở thành loại mật giá trị và bổ dưỡng.
• Thứ tư là hạn sử dụng của mật ong làm từ ong ý. Vì chúng biết điều hòa và làm chín mật, giúp mật ong có hàm lượng nước thấp nhất, từ đó tăng khả năng bảo quản và sử dụng cho chúng ta.

Ong ý thích nghi rất tốt với môi trường, vì môi trường, khí hậu và thảm thực vật ở Việt Nam rất tốt cho con ong Ý phát triển nên chất lượng mật ong của loài ong này ở Việt Nam được sử dụng rất nhiều.

Tất cả những điều trên đã giúp cho mật ong khai thác từ con ong ý trở nên đa dạng và được đánh giá là loại mật ong tốt nhất trên thế giới.

Một tổ ong là một cộng đồng xã hội phức tạp với sự phân công lao động rõ ràng giữa các thành viên. Mỗi cá thể trong tổ có vai trò riêng biệt để đảm bảo sự tồn tại và phát triển của cả đàn.

Ong Chúa (Queen Bee)

Ong chúa là cá thể quan trọng nhất trong tổ ong và là “mẹ” của tất cả các thành viên khác trong tổ. Nhiệm vụ chính của ong chúa là đẻ trứng để duy trì đàn ong.

Ong Thợ (Worker Bees)

Ong thợ là thành phần đông đảo nhất trong tổ ong và là “lao động chính” của tổ. Chúng đảm nhiệm hầu hết các công việc trong tổ ong, từ việc thu thập thức ăn, chăm sóc ấu trùng, xây tổ, vệ sinh tổ, đến bảo vệ tổ khỏi kẻ thù.

• Ong vệ sinh
• Ong Y tá
• Ong bảo vệ
• Ong trinh sát
• Ong kiếm ăn
• Ong xây dựng

Ong Đực (Drone Bees)

Ong đực có nhiệm vụ chính là giao phối với ong chúa để duy trì đàn ong. Chúng không tham gia vào các công việc khác trong tổ như ong thợ.

Các giai đoạn hình thành con ong mật

Trứng Ong Mật (Eggs)

Ấu Trùng (Larvae)

Ấu trùng là giai đoạn phát triển của ong trước khi trở thành ong trưởng thành. Chúng được nuôi dưỡng bởi ong thợ và đóng vai trò là thế hệ tiếp theo của tổ ong.

Nhộng (Pupa)

Nhộng là giai đoạn mà ấu trùng biến đổi thành ong trưởng thành. Trong giai đoạn này, cơ thể của nhộng phát triển hoàn chỉnh để trở thành ong thợ, ong đực hoặc ong chúa.

Đặc điểm của ong mật:

• Ong chúa: Có thân dài 20 – 25 mm, cánh ngắn, ngòi chích ngắn. Ong chúa có một nhiệm là giao phối với ong đực và đẻ trứng đến hết cuộc đời.
• Ong đực: Thân dài 15 – 17 mm, không có ngòi châm, cánh lớn. Ong đực thực hiện giao phối với ong chúa.
• Ong thợ: Là những con ong cái mà bộ phận sinh dục bị thoái hoá, không có khả năng thụ tinh. Ong thợ thực hiện tất cả công việc của đàn ong như bảo vệ tổ, sản sinh sữa chúa để nuôi ấu trùng, hút mật hoa luyện thành mật ong.

Một tổ ong là một xã hội có cấu trúc phức tạp và phân công lao động rõ ràng giữa các thành viên. Sự phối hợp nhịp nhàng và tổ chức chặt chẽ của chúng giúp tổ ong tồn tại và phát triển trong các điều kiện tự nhiên khác nhau.

Trong một tổ ong có đến hơn 5 vạn con ong trong đó, và chúng đều có vai trò nhất định của mình để duy trì và phát triển tổ ong.

Có thể kể đến bao gồm như:

Phân công lao động: Tùy theo độ tuổi, ong thợ sẽ thực hiện các nhiệm vụ khác nhau:

• Ong non (từ 1-2 ngày tuổi): Dọn dẹp tổ ong, đặc biệt là các ô tế bào.
• Ong điều dưỡng (từ 3-12 ngày tuổi): Chăm sóc và cho ấu trùng ăn.
• Ong thợ xây tổ (từ 12-18 ngày tuổi): Tiết ra sáp ong và xây dựng tổ ong mới.
• Ong Lưu Trữ Thức Ăn (18-21 ngày tuổi): Xử lý và bảo quản thức ăn.
• Ong bảo vệ tổ (từ 18-21 ngày tuổi): Đứng gác ở lối vào tổ để bảo vệ khỏi kẻ thù.
• Ong thu thập (từ 22 ngày trở đi): Bay ra ngoài tổ để thu thập mật hoa, phấn hoa, nước và keo ong.

Công việc trong tổ ong được phân chia rất khoa học và có hệ thống. Sự phân công công việc này đảm bảo tổ ong hoạt động hiệu quả và duy trì được sự tồn tại và phát triển của đàn ong trong suốt các mùa trong năm.

Nghiên cứu về con ong mật cho thấy con ong có cơ thể được chia thành ba phần chính: đầu, ngực, và bụng. Mỗi phần có các bộ phận đặc trưng và thực hiện các chức năng quan trọng khác nhau.

Mắt: Ong mật có hai mắt kép lớn ở hai bên đầu, mỗi mắt bao gồm hàng nghìn mắt nhỏ gọi là ommatidia. Mắt kép giúp ong nhìn thấy ánh sáng phân cực và phân biệt màu sắc, đặc biệt là các màu mà loài ong sử dụng để tìm hoa như xanh dương, vàng, và tử ngoại.

Râu: Ong mật có một đôi râu nằm ở phía trước đầu, mỗi râu gồm nhiều đoạn nhỏ linh hoạt. Râu chứa các cơ quan cảm giác giúp ong phát hiện mùi, hương vị, độ ẩm, và nhiệt độ. Chúng cũng được sử dụng để giao tiếp với các con ong khác trong tổ bằng cách phát hiện các pheromone.

Hàm dưới: Hai hàm cứng phía trước miệng, dùng để cắt và nghiền thức ăn, tạo sáp và bảo vệ tổ. Hàm dưới được sử dụng để thao tác với vật liệu, như sáp ong khi xây tổ, hoặc cắn kẻ thù.

Vòi: Một cấu trúc dạng ống có thể co duỗi được, giúp ong hút mật hoa và nước. Vòi hoạt động như một máy bơm để hút mật hoa từ hoa và đưa vào cơ thể.

Chân: Ong mật có sáu chân, mỗi chân có cấu trúc phức tạp với nhiều đoạn nhỏ. Mỗi chân có các bộ phận giúp ong di chuyển và thu thập phấn hoa. Chân sau có giỏ phấn hoa (pollen basket hay corbicula), là một hốc rỗng phủ lông cứng dùng để vận chuyển phấn hoa về tổ.

Cánh: Ong mật có hai đôi cánh, cánh trước lớn hơn cánh sau. Cánh ong có cấu trúc màng mỏng và trong suốt, được điều khiển bởi các cơ bắp mạnh mẽ trong ngực. Cánh giúp ong bay để tìm kiếm hoa, thu thập thức ăn và nước, cũng như quay trở về tổ. Khi bay, ong mật có thể đạt tốc độ khoảng 25 km/h và đập cánh từ 200 đến 250 lần mỗi giây.

Túi chứa mật: Túi chứa mật là nơi ong lưu trữ mật hoa sau khi hút từ hoa. Mật hoa được giữ ở đây trước khi được chuyển về tổ để tạo mật ong. Dạ dày mật khác biệt với dạ dày chính, nơi tiêu hóa thức ăn của ong.

Ngòi chích: Ngòi chích được sử dụng để bảo vệ tổ ong khỏi kẻ thù. Ong thợ và ong chúa đều có ngòi chích, nhưng chỉ ong thợ sử dụng ngòi để tự vệ. Sau khi chích, ong thợ thường sẽ chết vì ngòi bị kẹt lại trong da của đối tượng, gây tổn thương nội tạng khi ong cố gắng bay đi.

Tuyến sản xuất sáp: Các tuyến sáp nằm dưới mặt bụng của ong thợ. Các tuyến này tiết ra sáp ong dưới dạng các vảy nhỏ. Ong thợ sử dụng sáp để xây dựng và sửa chữa các ô tổ sáp trong tổ ong.

Mỗi bộ phận đều có vai trò cụ thể, từ việc thu thập thức ăn, xây dựng tổ, bảo vệ tổ, cho đến duy trì đàn thông qua sinh sản. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa các bộ phận trên cơ thể ong mật giúp chúng không chỉ tồn tại mà còn đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái.

Ong mật không bay thẳng là do yếu tố về hành vi và sinh học được hiểu như sau:

• Khi ong đi kiếm ăn, chúng thường bay theo đường vòng cung mà không bay thẳng là để quét được một vùng hoa rộng lớn, giúp chúng xác định được vị trí mật hoa khi đi kiếm ăn.
• Thứ hai là do hành vi giao tiếp của chúng. Ong mật thường bay lắc lư là để xác định và định vị hướng bay của chúng từ tổ đến nơi khai thác mật. Để khi trở về, chúng sẽ có thể giao tiếp với các con ong khác về quãng đường, cự ly và tốc độ của mật hoa để những con ong khác theo đó mà kiếm mật.
• Ong mật là loài côn trùng nhỏ và yếu. Chính vì thế chúng không bay một đường thẳng mà bay lắc lư để tránh gặp phải chim và kẻ thù nguy hiểm ăn chúng. Khi bay lắc lư, chúng có thể dễ dáng đánh lái và cua gắt để tránh kẻ thu so với việc bay thẳng.
• Với những nơi có điều kiện môi trường khắc nghiệt, chẳng hạn như gió lớn, nhiệt độ, trọng lực…có thể ảnh hưởng đến hành vi bay của chúng. Nếu gặp gió to thì chúng phải điều chỉnh hướng bay so với sức gió. Còn nếu trời quá nóng thì chúng phải bay thấp để giảm tiếp xúc với mặt trời.

Tóm lại, những yếu tố trên đã hình thành hướng bay của chúng ngoài tự nhiên, giúp chúng dễ dàng kiếm mật ong và tránh được những yếu tố nguy hiểm khác.

Thiên nhiên đã ban tặng cho ong mật rất nhiều thứ, từ bộ gen, ngôn ngữ và cả yếu tố xã hội được hình thành qua hàng trăm năm. Vì thế chúng sẽ sử dụng tối ưu nhất cho mục đích kiếm mật của mình.

Khi đã sống thành quần thể, ong mật đã có ngôn ngữ giao tiếp của riêng mình.

Loài ong, đặc biệt là ong mật, sử dụng một hệ thống ngôn ngữ độc đáo để giao tiếp với nhau trong đàn. Hệ thống này bao gồm vũ điệu, pheromone, và các tín hiệu xúc giác. Sự giao tiếp này cho phép ong chia sẻ thông tin về nguồn thức ăn, tổ ong và bảo vệ đàn khỏi kẻ thù.

Ong mật sử dụng vũ điệu để giao tiếp với các thành viên khác trong tổ về vị trí của nguồn thức ăn. Nhà khoa học người Áo Karl von Frisch đã phát hiện ra hệ thống giao tiếp này và được trao giải Nobel vào năm 1973 vì những phát hiện về “ngôn ngữ vũ điệu” của ong mật. Có hai kiểu vũ điệu chính mà ong mật thực hiện: vũ điệu vòng tròn (round dance) và vũ điệu lắc lư (waggle dance).

Vũ Điệu Vòng Tròn (Round Dance)

Khi ong mật tìm thấy nguồn thức ăn gần tổ (thường trong phạm vi 50-100 mét), nó sẽ thực hiện vũ điệu vòng tròn. Ong sẽ di chuyển theo vòng tròn nhỏ, thay phiên nhau xoay theo chiều kim đồng hồ và ngược chiều kim đồng hồ.

Vũ điệu vòng tròn không cung cấp thông tin chính xác về hướng, chỉ báo hiệu rằng nguồn thức ăn ở gần tổ. Các ong khác sẽ sử dụng mùi hương từ ong thợ và từ hoa để tìm nguồn thức ăn đó.

Vũ Điệu Lắc Lư (Waggle Dance)

Khi nguồn thức ăn ở xa hơn, ong mật thực hiện vũ điệu lắc lư, có hình dạng giống như số tám (8). Ong sẽ lắc lư phần thân ở đoạn giữa của hình số tám, mục đích là:

• Thông tin truyền tải: Vũ điệu lắc lư cung cấp thông tin chi tiết về khoảng cách và hướng của nguồn thức ăn.
• Khoảng cách: Tốc độ và số lần lắc lư trong vũ điệu cho biết khoảng cách tới nguồn thức ăn. Nếu ong lắc lư nhiều lần và di chuyển chậm, điều đó có nghĩa là nguồn thức ăn ở xa. Ngược lại, nếu tốc độ nhanh và ít lắc lư, nguồn thức ăn gần hơn.
• Hướng: Góc nghiêng của vũ điệu lắc lư so với trọng lực cho biết hướng của nguồn thức ăn so với vị trí của mặt trời. Ong sẽ điều chỉnh góc lắc lư để biểu thị hướng bay cần thiết đến nguồn thức ăn.

Chúng ta không thể biết được chúng đã tiến hóa để có được ngôn ngữ, hay đó là món quà của tự nhiên ban tặng trong mã Gen của ong mật.

Những phát hiện về ngôn ngữ của loài ong không chỉ làm sáng tỏ cách thức tổ chức của chúng mà còn mở ra nhiều hiểu biết sâu sắc về hành vi của loài côn trùng này trong hệ sinh thái.

Điều chúng ta có thể kết luận được rằng, ong mật không chỉ là một chi côn trùng, chúng còn hơn thế nữa, và điều này sẽ được các nhà khoa học và sinh học tìm hiểu trong tương lai không xa.

Trong 1 đàn ong thì ong chúa sẽ có trách nhiệm quản lý tổ ong của mình. Nếu không có ong chúa, đàn ong mật sẽ không thể duy trì tổ chức được, chúng cần một con ong chúa để có thể duy trì sự ổn định của đàn ong. Ong chúa thực hiện quản lý bằng Feromone ong chúa.

Pheromone Chúa (Queen Pheromone)

Pheromone chúa, còn gọi là pheromone mandibular chúa, được tiết ra bởi ong chúa. Đây là một trong những loại pheromone quan trọng nhất trong tổ ong, vì nó giúp duy trì sự thống trị của ong chúa và điều khiển các hành vi của ong thợ.

Pheromone chúa giúp duy trì trật tự trong tổ ong, ngăn chặn các ong thợ không phát triển buồng trứng và báo hiệu rằng tổ đã có ong chúa khỏe mạnh.

Pheromone này còn giúp ngăn các con ong chúa khác phát triển và giữ cho đàn ong trung thành với ong chúa hiện tại.

Vậy ngoài đẻ trứng ong thợ ra, ong chúa còn có chức năng gì khác ? Đúng vậy, chính Pheromone của ong chúa là thứ duy trì được trật tự của xã hội ong mật. Nói đúng thì ong chúa chính là nữ hoàng của tổ ong.

Pheromone Báo Động (Alarm Pheromone)

Pheromone báo động được tiết ra khi ong thợ cảm thấy tổ ong bị đe dọa. Ong thợ tiết ra pheromone báo động từ ngòi chích khi gặp nguy hiểm hoặc kẻ thù xâm nhập.

Pheromone này kích hoạt các ong khác tham gia vào việc bảo vệ tổ.

Khi một ong thợ chích, vị trí kẻ thù sẽ được đánh dấu bằng pheromone, và các ong khác sẽ tập trung tấn công vào khu vực đó.

Pheromone Xác Định Vị Trí (Nasonov Pheromone)

Pheromone Nasonov là loại pheromone hướng dẫn, giúp các ong thợ xác định vị trí của tổ ong hoặc các nguồn tài nguyên quan trọng như nước hoặc tổ mới khi đàn ong di cư.

Pheromone này giúp các ong thợ định vị tổ ong hoặc một vị trí tập trung mới khi di cư. Khi ong thợ phát hiện tổ mới hoặc vị trí tập kết an toàn, chúng tiết ra pheromone này để dẫn dắt các ong khác.

Pheromone Chăm Sóc Ấu Trùng

Pheromone chăm sóc ấu trùng, còn gọi là pheromone ấu trùng hoặc pheromone hoàng tử, được tiết ra bởi ấu trùng trong tổ ong và báo hiệu cho ong thợ về nhu cầu chăm sóc và nuôi dưỡng chúng.

Nó báo hiệu cho ong thợ rằng ấu trùng cần được chăm sóc và nuôi dưỡng. Các ong thợ sẽ đáp ứng tín hiệu này bằng cách cung cấp thức ăn và chăm sóc ấu trùng.

Pheromone Giao Phối (Sex Pheromone)

Pheromone giao phối là loại pheromone do ong chúa tiết ra trong quá trình giao phối, thu hút ong đực đến để thực hiện chức năng sinh sản.

Khi ong chúa rời tổ để thực hiện chuyến bay giao phối, pheromone này sẽ thu hút ong đực từ các đàn ong khác trong khu vực. Ong đực sẽ bay theo ong chúa để thực hiện giao phối.

Pheromone Hướng Dẫn Di Cư

Pheromone này được tiết ra trong quá trình đàn ong chuẩn bị di cư đến một tổ mới. Loại pheromone này báo hiệu cho các ong thợ khác về hướng di cư và giúp điều phối việc di chuyển đàn ong đến vị trí mới một cách an toàn và hiệu quả.

Pheromone Đánh Dấu Nguồn Thức Ăn

Pheromone này được tiết ra khi ong thợ tìm thấy một nguồn thức ăn tốt và muốn hướng dẫn các ong khác đến cùng. Pheromone này giúp các ong thợ khác dễ dàng nhận diện và tiếp cận vị trí nguồn thức ăn được phát hiện.

Pheromone là một phần không thể thiếu trong hệ thống giao tiếp của ong mật. Chúng giúp tổ ong hoạt động nhịp nhàng và hiệu quả, từ việc duy trì trật tự trong đàn, bảo vệ tổ ong, điều chỉnh hành vi chăm sóc ấu trùng, cho đến hướng dẫn di cư và sinh sản.

Đời sống của đàn ong mật là một ví dụ điển hình về một xã hội côn trùng có tổ chức cao, với sự phân công lao động rõ ràng và các cá thể phụ thuộc lẫn nhau để tồn tại và phát triển.

Cấu Trúc Xã Hội

Đàn ong mật là một xã hội có cấu trúc chặt chẽ với ba loại cá thể chính: ong chúa, ong thợ, và ong đực. Mỗi loại cá thể có vai trò cụ thể để đảm bảo sự tồn tại và phát triển của đàn ong.

Sinh Hoạt Hàng Ngày Trong Tổ Ong

Cuộc sống hàng ngày của đàn ong mật diễn ra trong một môi trường tổ chức cao độ, nơi mỗi cá thể thực hiện các nhiệm vụ dựa trên độ tuổi và vai trò của mình.

Giao Tiếp Trong Đàn Ong

Ong mật giao tiếp với nhau thông qua một hệ thống phức tạp bao gồm vũ điệu, pheromone và các tín hiệu xúc giác.

Sản Xuất Mật Ong

Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của ong mật là thu thập mật hoa và phấn hoa để sản xuất mật ong, vốn là nguồn thức ăn dự trữ cho cả đàn.

Sinh Sản và Tái Tạo Đàn Ong

Sinh sản là một phần quan trọng trong đời sống của đàn ong mật và giúp duy trì sự tồn tại của đàn qua các thế hệ.

Thời Gian Ngủ và Hoạt Động

Ong mật cũng có thời gian nghỉ ngơi để phục hồi sức lực.

• Ong chúa không ngủ nhiều, chúng hầu như liên tục đẻ trứng để duy trì đàn.
• Ong thợ ngủ trong những khoảng thời gian ngắn xen kẽ giữa các công việc. Khi ong thợ trở về tổ sau một ngày làm việc ngoài trời, chúng nghỉ ngơi bằng cách treo mình lơ lửng trong tổ.
• Ong đực có thể ngủ dài hơn, vì chúng chỉ thực hiện một nhiệm vụ là giao phối, và không tham gia vào các hoạt động khác của tổ ong.

Bảo Vệ Tổ Ong

Đàn ong có hệ thống bảo vệ rất nghiêm ngặt. Khi có kẻ thù xâm nhập vào tổ ong, chẳng hạn như ong bắp cày, chuột, hoặc con người, ong thợ sẽ nhanh chóng đáp ứng bằng cách sử dụng ngòi chích để tự vệ.

Bản năng của con ong mật là kiếm hoa, vì thế chúng sẽ có đầy đủ chức năng và bản năng để làm việc đó. Chúng ta chỉ can thiệp một ít vào quá trình này của ong mật.

Thông thường, người nuôi ong mật sẽ không để ong lấy mật cỏ để sử dụng, thay vào đó chúng ta sẽ can thiệp vào đàn ong mật. Chỉ cho chúng lấy đúng loại mật ong mà chúng ta muốn.

Nếu ở Daklak có mùa hoa cà phê vào tháng 3, thì người nuôi ong bắt buộc phải can thiệp kỹ thuật vào đàn ong mật để chúng sung sức và khai thác mật tốt nhất vào tháng 3, mùa hoa nở rộ.

Ong mật là loài sống vô cùng tổ chức, chúng có ngôn ngữ và pheromone của riêng chúng. Điều này giúp người nuôi ong có thể lấy đúng loại mật hoa mà mình muốn.

Khi nuôi ong lấy mật, người nuôi ong phải xác định rõ trong đầu là lúc nào và lấy mật gì ngay từ khi bắt đầu nuôi ong, vì thế chúng ta sẽ có thể can thiệp.

Chỉ cần đưa đàn ong mật về đúng rừng hoa mà chúng ta muốn, sau đó chúng sẽ tự biết cách lấy mật ong một cách tốt nhất.

Con ong có khướu giác và thị giác phát triển để nhận biết được mật ong. Với bán kính 5km vuông. Chúng sẽ khai thác hết mật ong quanh đó nhờ vào kỹ thuật nuôi ong.

Điệu nhảy lắc lư chính là cách để chúng thông báo với đàn ong của mình là sẽ lấy mật ong ở đâu, khi nào, quãng cách bao xa và có nhiều mật hay ít…tất cả sẽ được truyền qua điệu nhảy lắc lư này.

Ánh sáng mặt trời và đặc điểm hóa học của hoa cũng giúp ong xác định được vị trí và loại mật ong. Từ đó giúp người nuôi ong khai thác được đúng loại mật mà mình muốn lấy.

Chính vì thế, nuôi ong và khai thác mật ong theo trại ong sẽ có được vị chuẩn nhất của loài hoa đó, không xen lẫn mật hoa khác vào. Giúp chất lượng mật tốt nhất.

Ong mật tạo ra nhiều sản phẩm có giá trị đối với con người và môi trường. Những sản phẩm này không chỉ phục vụ cho sự tồn tại của đàn ong mà còn được con người sử dụng trong nhiều lĩnh vực như y học, thực phẩm, mỹ phẩm và nông nghiệp.

Mật Ong (Honey)

Sáp Ong (Beeswax)

Sữa Ong Chúa (Royal Jelly)

Keo Ong (Propolis)

Phấn Hoa (Bee Pollen)

Nọc Ong (Bee Venom)

Mỗi sản phẩm mà ong mật tạo ra đều có giá trị đặc biệt và đã được con người khai thác, sử dụng từ hàng ngàn năm nay.

Vòng đời của ong mật bao gồm bốn giai đoạn chính: trứng, ấu trùng, nhộng, và ong trưởng thành. Tùy thuộc vào vai trò của ong (ong thợ, ong chúa, hay ong đực), thời gian và quá trình phát triển trong từng giai đoạn có thể khác nhau.

Với ong thợ

Ong thợ là con ong cái phát dục không hoàn chỉnh, được lựa chọn giới tính khi ong chúa đẻ trứng.

Khi ong thợ còn là trứng, chúng được cho ăn sữa ong chúa để phát triển trong 3 ngày đầu, sau đó là mật ong và phấn hoa.

Vì ong thợ sinh ra để làm việc với mục đích duy trì tổ ong, chúng sẽ được giao nhiệm vụ từ lúc mới nở ra cho đến khi chết.

Ong thợ bắt đầu làm những việc nhỏ trong tổ ong trong giai đoạn ong non và chỉ bay đi thu mật khi đã trưởng thành.

Ong thợ chỉ sống được khoảng 45 ngày trong mùa hè. Khi ong mật biết mình sắp chết, chúng sẽ bay đi thật xa khỏi tổ ong và chết ngoài tự nhiên. Ít khi nào thấy ong thợ chết trước cửa tổ (trừ khi bị kẻ thù tấn công trong lúc bảo vệ tổ)

Sự phân công lao động và vòng đời ngắn nhưng hiệu quả giúp tổ ong hoạt động mạnh mẽ và duy trì sự tồn tại của đàn ong trong môi trường tự nhiên.

Vì sao ong chúa sống lâu ?

Con ong chúa là con ong quan trọng nhất trong tổ ong, chúng chính là nữ hoàng quản lý tố ong và duy trì sự phát triển.

Ong chúa được nuôi dưỡng bằng sữa ong chúa (royal jelly) trong suốt cuộc đời ấu trùng và cả khi trưởng thành. Đây là một loại thức ăn đặc biệt, giàu dinh dưỡng, chứa nhiều protein, enzyme, vitamin và chất chống oxy hóa. Sữa ong chúa không chỉ giúp ong chúa phát triển nhanh mà còn kéo dài tuổi thọ.

Ong thợ chỉ được ăn sữa ong chúa trong vài ngày đầu của giai đoạn ấu trùng, sau đó chuyển sang ăn mật ong và phấn hoa, khiến chúng có vòng đời ngắn hơn (thường từ 6-8 tuần trong mùa hoạt động).

Ong chúa có vai trò duy nhất là đẻ trứng và duy trì sự phát triển của đàn ong. Vì vậy, cơ thể của ong chúa được tối ưu hóa để thực hiện nhiệm vụ này trong thời gian dài. Một ong chúa có thể sống từ 2 đến 5 năm, trong khi ong thợ và ong đực chỉ sống vài tuần hoặc vài tháng.

Vì chỉ đẻ trứng. ong chúa hiếm khi phải rời tổ để kiếm ăn hay bảo vệ tổ, do đó không gặp phải nguy hiểm từ môi trường bên ngoài như ong thợ hoặc ong đực. Trong tổ, ong thợ bảo vệ ong chúa rất cẩn thận, chúng luôn được một nhóm ong thợ vây quanh để bảo vệ và chăm sóc.

Ong chúa còn sản xuất ra một loại pheromone đặc biệt gọi là chất tiết của ong chúa (queen pheromone). Loại pheromone này không chỉ giúp duy trì trật tự trong đàn mà còn có thể giúp bảo vệ và hỗ trợ sức khỏe của ong chúa trong suốt đời sống dài của nó.

Nhưng quan trọng nhất chính là sữa ong chúa cùng chức năng thiên phú và môi trường bảo vệ tốt là các yếu tố quan trọng giúp ong chúa có tuổi thọ lâu dài so với các thành viên khác trong đàn ong.

Còn ong đực ?

Riêng ong đực thì không cần phải nói. Chúng chỉ có nhiệm vụ duy nhất là giao phối với ong chúa. 

• Nếu giao phối thành công, chúng sẽ chết.
• Nếu không giao phối thành công, chúng sẽ bị giết chết.

Khi ong chúa chết, sự cân bằng và ổn định trong đàn ong bị ảnh hưởng nghiêm trọng, và bắt đầu một số chuyển biến như sau:

Sự hỗn loạn ban đầu

Ong chúa đóng vai trò quan trọng trong đàn ong, vì nó sản xuất pheromone giúp duy trì trật tự và điều khiển hành vi của ong thợ. Khi ong chúa chết, lượng pheromone này biến mất, dẫn đến sự hỗn loạn trong tổ ong. Ong thợ sẽ nhận ra sự vắng mặt của ong chúa và bắt đầu thay đổi hành vi.

Quá trình chọn ong chúa mới

Để duy trì sự sống còn của đàn ong, ong thợ nhanh chóng bắt đầu quá trình chọn lựa một ong chúa mới:

• Chọn ấu trùng phù hợp: Ong thợ sẽ chọn một số ấu trùng từ các quả trứng chưa nở mà ong chúa đã đẻ trước khi chết. Ấu trùng này phải còn trong giai đoạn từ 1 đến 3 ngày tuổi, vì đó là thời điểm phù hợp để phát triển thành ong chúa.
• Nuôi dưỡng bằng sữa ong chúa: Những ấu trùng được chọn trong mũ chúa sẽ được nuôi dưỡng đặc biệt bằng sữa ong chúa, một chất dinh dưỡng giàu protein và enzyme mà chỉ có ong chúa mới được ăn. Sữa ong chúa giúp ấu trùng phát triển thành ong chúa thay vì ong thợ.

Sự ra đời của ong chúa mới

Sau khoảng 16 ngày, một ấu trùng sẽ phát triển thành một ong chúa trưởng thành. Ong chúa mới nở ra và bắt đầu hành vi quyền lực của mình bằng cách tấn công các ấu trùng ong chúa khác để đảm bảo mình là ong chúa duy nhất của đàn. Sau đó mới đi giao phối với ong đực để thu thập tinh trùng, đảm bảo khả năng đẻ trứng trong suốt đời sống của mình.

Trường hợp không có ong chúa mới ( Nguy cấp)

Nếu đàn ong không thể nuôi dưỡng thành công một ong chúa mới, hoặc không có ấu trùng nào đủ tuổi để phát triển thành ong chúa, đàn ong sẽ gặp vấn đề lớn:

Ong thợ đẻ trứng: Trong tình huống này, một số ong thợ có thể bắt đầu đẻ trứng, nhưng trứng của ong thợ không được thụ tinh nên chỉ có thể nở ra ong đực, không tạo ra ong thợ hoặc ong chúa. Điều này sẽ dẫn đến sự suy giảm và sụp đổ của đàn ong do thiếu ong thợ để duy trì tổ.

Đàn bị tiêu diệt: Cuối cùng, nếu không có ong chúa mới, đàn ong sẽ suy yếu dần và có thể bị các đàn ong khác tấn công hoặc bị chết đói do không có ong thợ làm việc.

Diễn biến khác: Đàn chia tách

Trong một số trường hợp, trước khi ong chúa chết, đàn ong có thể quyết định chia tách, trong đó một phần của đàn sẽ rời tổ cũ cùng với ong chúa mới hoặc ong chúa dự phòng. Quá trình này gọi là chia đàn và giúp duy trì sự sống còn của cả đàn ong cũ và mới.

Sự mất mát của ong chúa gây ra biến động lớn trong đàn ong, nhưng đàn ong có cơ chế tự phục hồi theo bản năng tự nhiên và tiếp tục duy trì sự tồn tại. Tuy nhiên, nếu không có sự thay thế kịp thời, đàn ong sẽ suy yếu và sụp đổ.

• Một con ong chúa có thể đẻ tới 2.500 quả trứng mỗi ngày!
• Tất cả ong thợ đều là ong cái và có vòng đời bình thường là 45 ngày!
• Một đàn ong mật điển hình có từ 50.000 đến 80.000 con ong!
• Ong mật có thể nhận diện khuôn mặt con người
• Ong mật có thể bay với tốc độ lên tới 15 dặm một giờ
• Ong mật có năm mắt
• Ong mật có thể nhìn thấy tia cực tím
• Ong mật là loài côn trùng duy nhất tạo ra thức ăn cho con người
• Cần một ounce mật ong để cung cấp nhiên liệu cho chuyến bay vòng quanh thế giới của một con ong.
• Ong chúa có thể giao phối với tối đa 17 máy bay không người lái trong khoảng thời gian giao phối 1-2 ngày.
• Ong thợ sống khoảng 4 tuần vào mùa xuân hoặc mùa hè nhưng lên đến 6 tháng vào mùa đông.
• Một con ong mật trung bình thực sự chỉ tạo ra được 1/12 muỗng cà phê mật ong trong suốt cuộc đời của nó.

Kỹ thuật nuôi ong mật là quá trình đòi hỏi kiến thức và kinh nghiệm của người nuôi ong. Từ đó quản lý và chăm sóc đàn ong mật để khai thác mật ong.

Quá trình này đòi hỏi hỏi nhiều bước và giai đoạn khác nhau giúp tổ ong phát triển mạnh mẽ, cho ra năng suất và chất lượng mật tốt nhất khi khai thác.

Quy trình nuôi ong lấy mật tại nhà:

Chọn đàn ong giống: để có được mật ong tốt nhất, đàn ong phải được coi là khỏe mạnh và có năng suất cao. Chính vì thế việc lựa chọn đàn ong giống rất quan trọng.

Chọn vị trí nuôi ong: mật ong ngon hay không là dựa vào loại hoa mà con ong thu thập mật. Chính vì thế nên việc chọn loại cây rất quan trọng trong quá trình khai thác mật ong.

Quản lý chăm sóc đàn ong: Việc này đòi hỏi kiến thức về con ong mật và kỹ năng nghiệp vụ. Giúp đàn ong mật khỏe mạnh nhất trong mùa lấy mật, một số lưu ý như:

Kiểm Tra Tổ Ong Thường Xuyên

• Bạn nên kiểm tra tổ ong ít nhất 2 tuần một lần để đảm bảo ong đang phát triển khỏe mạnh và không gặp vấn đề gì.
• Đảm bảo rằng ong chúa đang đẻ trứng đều đặn và có nhiều ấu trùng khỏe mạnh.
• Nhận biết hiện tượng ong chia đàn và đối phó trước khi chúng bắt đầu.
• Quan sát các dấu hiệu của bệnh hoặc ký sinh trùng như ve Varroa, nấm hoặc sâu bệnh. Nếu phát hiện vấn đề, cần xử lý kịp thời.

Cung Cấp Thức Ăn Khi Cần Thiết

• Mùa đông hoặc thời gian khan hiếm nguồn mật: Khi nguồn thức ăn ngoài tự nhiên không đủ, bạn có thể cung cấp thêm thức ăn cho đàn ong bằng cách pha dung dịch đường và nước (tỉ lệ 1:1) hoặc cung cấp phấn hoa thay thế.
• Đảm bảo có đủ hoa trong khu vực quanh tổ ong để ong có thể thu thập mật và phấn hoa. Cây cối như hoa quả, rau củ và các loại hoa nở liên tục sẽ giúp cung cấp đủ thức ăn cho đàn ong.

Thu Hoạch Mật Ong: Mật ong thường được thu hoạch vào cuối mùa xuân hoặc đầu mùa hè, khi tổ ong đã đầy mật. Tránh thu hoạch mật ong trong mùa đông vì đây là thời gian ong cần dự trữ mật để sống sót.

Bảo Vệ Đàn Ong Khỏi Kẻ Thù: Đặt tổ ong trên các bệ cao để tránh kiến và chuột. Sử dụng bẫy ve Varroa nếu cần thiết để kiểm soát sự phát triển của ve trong tổ ong.

---

Cầu tìm hiểu:

Phát hiện ong chúa yếu và thay thế

Giảm thiểu rủi ro dịch bệnh cho ong mật

Phòng tránh ong cướp mật

Các mối đe dọa từ kẻ thù tự nhiên của ong mật

Bảo vệ đàn ong khỏi kẻ thù tự nhiên

Cung cấp thực phẩm giúp tăng cường sức khỏe cho ong mật

Kỹ thuật chống chia đàn ong mật

Ong mật và mùa đông và cách duy trì tổ ong

Các bệnh thường gặp ở ong mật

Mối đe dọa từ loài ve Varroa

Ảnh hưởng của thuốc trừ sâu lên ong mật

Các vấn đề phổ biến trong việc nuôi ong

Dấu hiệu đàn ong khỏe mạnh

---

Nuôi ong là một nghề rất vất vả, nuôi ong không chỉ là thu hoạch mật ong, mà đó còn là sự phát triển và bảo tồn một loài sinh vật quan trọng với hệ sinh thái.

Sự thành công trong nuôi ong đòi hỏi kiến thức, kỹ năng và sự chăm chỉ. Khi bạn chăm sóc đàn ong đúng cách, không chỉ đàn ong sẽ phát triển khỏe mạnh mà bạn còn có thể tận hưởng những sản phẩm tuyệt vời từ chính đàn ong của mình.

“Nuôi Ong là một niềm vui và cũng là một phương thức thiền giúp ta tĩnh tâm. Tiếng vo ve từ đàn ong mật có thể giúp ta thư giãn và giảm Stress rất hiệu quả. Không những thế, chúng ta còn thu hoạch được cả mật ong cho gia đình.”

 Trần Nhật Trường

Ai cũng có những ước mơ, việc được sống trong mơ là điều hạnh phúc. Việc chọn một vùng đất có điều kiện tự nhiên và môi trường lý tưởng cho ong mật sống và làm mật thật sự rất thú vị.

1. Nguồn hoa phong phú và đa dạng

Ong mật phụ thuộc rất nhiều vào nguồn hoa để thu hoạch mật hoa và phấn hoa. Vùng đất lý tưởng cho việc nuôi ong mật cần có cây cỏ và hoa nở quanh năm:

Những vùng có nhiều loài hoa khác nhau, với thời gian nở rộ không trùng nhau, giúp đảm bảo nguồn thức ăn cho ong mật suốt cả năm.

Các khu vực có rừng cây, vườn cây ăn quả, hoặc đồng cỏ với nhiều loài hoa hoang dã là những địa điểm lý tưởng.

2. Khí hậu ổn định

Ong mật phát triển tốt nhất trong môi trường có khí hậu ôn hòa, không quá khắc nghiệt. Các vùng có khí hậu ấm áp quanh năm, như miền Nam Việt Nam, các vùng đồng bằng, và vùng cao nguyên, rất phù hợp để nuôi ong mật.

Khu vực có mùa mưa và mùa khô phân biệt rõ ràng, với lượng mưa vừa phải, sẽ giúp cây cối phát triển tốt, cung cấp nhiều nguồn thức ăn cho ong.

3. Địa hình phù hợp

Những vùng đồng bằng rộng lớn, hoặc các cao nguyên thấp với nhiều rừng cây, là nơi cung cấp môi trường sống lý tưởng cho ong mật. Ví dụ như cao nguyên Lâm Đồng ở Việt Nam là một trong những khu vực nổi tiếng với việc nuôi ong mật.

4. Nguồn nước sạch

Ong cần nước để duy trì sức khỏe và thực hiện quá trình trao đổi chất. Vùng đất lý tưởng cần gần nguồn nước sạch tự nhiên như sông, suối, hồ hoặc các khu vực có nước mưa sạch. Việc cung cấp đủ nước sạch sẽ giúp ong khỏe mạnh và tăng năng suất sản xuất mật.

5. Vùng xa khỏi khu đô thị và công nghiệp

Vùng đất nuôi ong nên cách xa các khu công nghiệp, đô thị lớn, nơi có mức độ ô nhiễm không khí và tiếng ồn cao. Môi trường ô nhiễm có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của ong, gây ra các bệnh tật và làm giảm sản lượng mật ong.

Ví dụ về các vùng đất tốt cho nuôi ong mật tại Việt Nam

Cao nguyên Lâm Đồng nổi tiếng với khí hậu ôn hòa và hệ sinh thái đa dạng, cao nguyên Lâm Đồng có nhiều rừng thông, hoa cà phê, và nhiều loài hoa dại khác, cung cấp nguồn mật dồi dào cho ong.

Miền Tây Nam Bộ và Vùng đồng bằng sông Cửu Long với các vườn cây ăn quả như nhãn, vải, và chôm chôm là nơi lý tưởng để nuôi ong mật. Đây cũng là khu vực ít chịu tác động từ thời tiết khắc nghiệt và có nguồn hoa phong phú.

Khu vực Tây Nguyên như Các tỉnh Đắk Lắk, Gia Lai, và Kon Tum có nhiều rừng cao su và cà phê, cung cấp nguồn mật phong phú cho ong mật. Đây cũng là vùng có khí hậu mát mẻ, phù hợp cho việc nuôi ong quanh năm.

Khu vực vùng núi phía Bắc như Mộc Châu (Sơn La) hay Bắc Kạn cũng rất lý tưởng nhờ vào khí hậu mát mẻ và nhiều loại hoa dại.

Thuốc trừ sâu có ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và số lượng ong mật, và đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm quần thể ong trên toàn thế giới. 

Không cần phải là con ong, khi gặp phải thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, thuốc bảo vệ thực vật, đến con người cũng chết chứ đừng nói con vật.

Ảnh hưởng tiêu cực nhất là chết ngay lập tức, nhưng nếu không chết chúng sẽ sống vất vưởng cho đến chết.

1. Một số loại thuốc trừ sâu, đặc biệt là các loại thuốc nhóm neonicotinoid (như imidacloprid, thiamethoxam và clothianidin), có thể gây ra ngộ độc cấp tính ở ong mật. Khi ong mật tiếp xúc trực tiếp với thuốc trừ sâu trên hoa hoặc qua nước bị nhiễm độc, chúng có thể bị tử vong ngay lập tức hoặc sau vài giờ. Ngộ độc này có thể ảnh hưởng đến toàn bộ đàn nếu ong thợ mang theo phấn hoa hoặc mật bị nhiễm độc về tổ, lây lan cho những con ong khác.
2. Một số thuốc trừ sâu gây tác động lên hệ thần kinh của ong mật, làm suy yếu khả năng bay, định hướng và giao tiếp của ong. Điều này có thể khiến ong mất phương hướng, không tìm được đường trở về tổ hoặc không thể thực hiện các nhiệm vụ cơ bản như thu hoạch phấn hoa, nước, hoặc bảo vệ tổ.
3. Suy giảm trí nhớ: Thuốc trừ sâu có thể ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ và học hỏi của ong, đặc biệt là khả năng nhớ vị trí của nguồn thức ăn. Điều này dẫn đến việc ong không thể quay lại các khu vực có nguồn thức ăn phong phú hoặc mất khả năng định vị tổ.
4. Suy giảm khả năng giao tiếp: Ong mật giao tiếp thông qua các điệu nhảy để chia sẻ thông tin về vị trí thức ăn. Thuốc trừ sâu có thể làm rối loạn hành vi này, làm gián đoạn sự hợp tác trong đàn.
5. Giảm khả năng sinh sản: Thuốc trừ sâu có thể ảnh hưởng đến ong chúa và giảm khả năng đẻ trứng của bà. Nếu ong chúa bị nhiễm độc, khả năng sinh sản của đàn ong sẽ suy giảm nghiêm trọng, gây ra sự sụt giảm số lượng ong thợ trong đàn. Điều này làm suy yếu đàn ong, giảm năng suất thu hoạch mật và phấn hoa.
6. Ảnh hưởng đến sức khỏe miễn dịch: Thuốc trừ sâu làm suy yếu hệ miễn dịch của ong mật, khiến chúng dễ bị nhiễm các loại bệnh và ký sinh trùng hơn, chẳng hạn như bọ ve Varroa và nấm Nosema. Khi hệ miễn dịch của ong bị suy yếu, chúng không còn khả năng chống chọi với các mối đe dọa từ môi trường, làm tăng tỷ lệ tử vong trong đàn.
7. Hiện tượng Sụp Đổ Đàn Ong (Colony Collapse Disorder – CCD): Sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm sử dụng thuốc trừ sâu, đã được liên kết với hiện tượng Sụp Đổ Đàn Ong (CCD). Trong trường hợp này, ong thợ rời khỏi tổ mà không quay trở lại, để lại ong chúa và những con non mà không được chăm sóc. Mặc dù nguyên nhân chính xác của CCD vẫn chưa được xác định hoàn toàn, nhưng các nghiên cứu cho thấy thuốc trừ sâu là một trong những tác nhân chính gây ra hiện tượng này.
8. Tích lũy chất độc trong môi trường: Thuốc trừ sâu có thể tồn tại trong môi trường lâu dài, làm ô nhiễm đất, nước và hoa. Các chất này có thể tích tụ trong tổ ong qua nhiều mùa vụ, dẫn đến việc ong tiếp xúc liên tục với các chất độc hại. Tình trạng này có thể kéo dài nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm, khiến đàn ong bị ảnh hưởng mãi mãi.
9. Hệ lụy đối với nông nghiệp và môi trường: Ong mật đóng vai trò quan trọng trong việc thụ phấn cho cây trồng và các loài thực vật hoang dã. Sự suy giảm số lượng ong mật do thuốc trừ sâu gây ra sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất cây trồng, đặc biệt là các loại cây phụ thuộc vào ong để thụ phấn như táo, hạnh nhân, cà chua, và nhiều loại rau quả khác. Sự mất cân bằng này không chỉ ảnh hưởng đến kinh tế nông nghiệp mà còn đe dọa sự đa dạng sinh học của hệ sinh thái.

Giải pháp giảm thiểu ảnh hưởng của thuốc trừ sâu lên ong mật

Sử dụng thuốc trừ sâu thân thiện với ong: Các loại thuốc trừ sâu ít độc hại đối với ong nên được ưu tiên sử dụng, và cần tránh sử dụng trong thời kỳ ong đang thu phấn.

Phun thuốc vào thời điểm thích hợp: Nên phun thuốc vào sáng sớm hoặc chiều tối khi ong ít hoạt động để giảm nguy cơ tiếp xúc.

Tăng cường bảo vệ môi trường sống của ong: Trồng thêm cây cỏ dại và hoa tự nhiên trong nông trại để tạo môi trường sống an toàn cho ong và các loài thụ phấn khác.

Nghiên cứu và áp dụng các biện pháp sinh học: Sử dụng các phương pháp sinh học như thiên địch hoặc vi sinh vật có thể giúp giảm thiểu việc sử dụng thuốc trừ sâu.

Việc hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu độc hại và bảo vệ môi trường sống của ong là cần thiết để duy trì sự cân bằng và bảo tồn các loài thụ phấn quan trọng.

Thuốc bảo vệ thực vật chỉ giúp côn trùng không phá đi hoa màu của bạn, nhưng nếu không có côn trùng, bạn sẽ chẳng có gì để thu hoạch.